Türkiye tarihinin en büyük krizlerinden biri 2000 ve 2001 yıllarında yaşandı. Bu kriz, ekonomik krizler ve istikrarsızlık devri olan 90’ların akabinde geldi. Ülke olarak güç süreçlerden geçildi. Bu süreçler de her ülkede olduğu üzere siyasi bir değişim getirdi. 2002 yılı Kasım ayında yapılan genel seçimler, 90’lara ve 2000 krizlerine damga vuran idareleri devre dışı bırakarak AKP’yi tek başına iktidara taşırken, CHP’yi de ana muhalefete getirdi. 2022 yılı Temmuz ayına geldiğimizde ise 2015 yılında kısa bir müddet hariç bu tablo hiç değişmedi. 2023 yılında yeniden bir seçime hazırlanan Türkiye’de, son yıllarda ismi konulmamış bir ekonomik kriz yaşanıyor. Resmi anlamda kriz olarak nitelendirilmeyen bu devir, dünyada bozulan konjonktürle daha da zorlaşıyor. Türkiye enflasyonla dünyada üst sıralarda bulunurken, bir çok data ve ekonomik siyaset tartışmalı pozisyonda. 20 yıl evvel siyasi değişimin ana ögesi olan ekonomiyi seçim propagandasında kullanan AKP’nin o devir hazırladığı görüntülere denk geldik. Neler değişmiş, neler birebir bakmak istedik.
Videonun birinci sahnesinde kapanan şirket ya da iflas eden esnaf sayısı bulunuyor. Bu datalara baktığımızda o devir Devlet İstatistik Enstitüsü ismiyle bulunan TÜİK, bilgilerine baktık????
TÜİK, 1985-2008 ortasında, TOBB 2009 ve sonrası kurulan kapanan şirket istatistikleri bulunuyor. Bu istatistiklerde 2000 ve 2001 yıllarında kapana şirket sayısı 420 bine erişmiyor. Bahsi geçen sayının esnaf olduğundan yola çıkarak bakıldığında ise TESK’in 2005’e kadar olan bir bilgi tabanı bulunuyor.
Ancak, arşivlerde TESK’in şu periyot Lideri olan o yıllarda vekil olarak bulunun Bendevi Palandöken’in gayri resmi datalarla bir açıklaması buluyor. Açıklamada resmi 120 bin gayri resmi 300 bin kepenk kapanmasından bahsediliyor.
2000 ve 2001 krizlerinin bilançosunun büyük olduğunu biliyoruz. Devlet İstatistik Enstitüsü bilgileri kaynak gösterilerek 50 yılın en büyük krizi denen krizde Türkiye’de çok şey değişti.
Sonrasında IMF dayanağına başvuruldu. Uygulanan program muvaffakiyet ile sonuçlandı. Global ekonomik konjonktür ve siyasi değişim de bu rüzgarı hızlandırdı.
Enflasyon üzerinden bakalım krize istedik. Ki bir krizin çok daha fazla göstergesi vardır lakin elimizdeki en pak bilgi enflasyon olurken, bir de bir çok bozulmayı tetikliyor.
2000 ve 2001 yıllarında enflasyon TÜİK dataları nazaran yılı 54,9 ve 54,4 olarak tamamlıyor. Şu an Haziran 2022 prestijiyle enflasyon TÜİK bilgilerine nazaran yüzde 78,65 olurken, Türkiye’de son 70 yılda enflasyon bundan 5 yılda daha yüksek olmuş biri ünlü Tansu Çiller’in başrolünde olduğu 1994 Krizinin olduğu yıl yüzde 106,3, biri 1980 darbesinin yaşandığı yıl yüzde 101,4, öbürleri de 2000 Krizlerinin yolunu açan 94 Krizini takip eden 4 yıl. Başta da dediğimiz üzere enflasyon tek gösterge değil lakin değerli bir gösterge.
“Türkiye’nin toplam borç stoku 200 milyar doları aştı” söylemi için Hazine ve Maliye Bakanlığı datalarına bakalım
İstatistiklerde 200 milyar dolar görülmezken, Türkiye’nin net dış borç stoku’nun GSYH oranının 2022 birinci çeyrekte 2000 ve öncesine oranla daha yüksek olduğu görülüyor. 2001 yılında ise bu oran zati data tarihinde en yüksek oran olarak görülüyor.
Kaynak: HMB – Türkiye Dış Borç İstatistikleri
OECD datalarında Türkiye’nin yoksulluk oranı 2011-2018 ortası bulunurken, bu oranın bu tarihler ortasında 0,186’dan 0,144’e düştüğü görülüyor.
Ayrıca Dünya Bankası bilgilerinde de aşikâr aralıklar bulunmazken, GİNİ endeksi 1987’de 43,5 olarak görülürken, 1994 yılında 41,3 olarak görülüyor. Sonrasında 2002 yılına ilişkin bilgi bulunurken bu da 41,4 oluyor. 2019 yılında ise data 41,9 olarak görülüyor. GİNİ endeksinde sayı büyüdükçe adaletsizliğin arttığı anlaşılır.
“Kişi başına düşen ulusal gelir 3 bin dolardan 2 bin dolara düştü”
Türkiye’nin kişi başına düşen ulusal gelirini OECD’de ve Dünya Bankası bilgilerinde bulduk. 2000 yılından bu yana yükseldiği gerçek fakat 1990’da bile 8.530 dolar olarak görülüyor. 2000 yılında taban fiyatın 448 dolar ortalamada olurken, an prestijiyle 314 dolar düzeyinde bulunuyor.
Kaynak: OECD – Dünya Bankası
2001 yılında dolar/TL yüzde 115 yükselirken, 2021 yılı başından bu yana 18,5 ayda da yüzde 137 oranında yükseldi
Bu bahiste dolar/TL kuru verirsek şayet 2000 yılında başlarken, 543.401 TL olan kur ki o periyot sabit kur rejimi uygulanıyordu yani TCMB her gün kur düzeyini ilan ediyordu, yılın son süreç gününde 675.004 TL olmuştu. 2001 yılının son gününde de 1.453.615 TL düzeyine fırlamıştı.
2001 yılında dolar/TL yüzde 115 yükselirken, 2021’e 7,3734 düzeyinden başlayan tıpkı kur, 13,3530 düzeyinden yılı tamamlarken 6,5 ayın akabinde 14 Temmuz 2022’de de 17,48 düzeyinden süreç görüyor.
“Sosyal güvenlik hizmetlerinde sonuncu oldu”
OECD verilerine bakıldığında toplumsal harcamaların ulusal gelire oranında 2000 yılında Meksika ve Kore’nin üzerinde yer alan Türkiye, Meksika ve Şili’yi geçmiş görünüyor. OECD ortalaması %20 olurken, Türkiye’nin oranı %11,99 olarak görülüyor.
“Yolsuzlukta 4. ülke olduk”
Görselde şu dönemki puanı 40 olarak görülen Türkiye’nin 2000 yılındaki indekste 38 puanda olduğu görülüyor. 2020 yılında 180 ülke içinde 86. sırada olurken, 2000 yılında ise 90 ülke içinde 50. sırada görülüyor.
Kaynak: Transparency International
Videoyu izlemek isterseniz????