Takvimler, 20 Mart 1996’yı gösteriyordu. Futbol meraklıları o yaz İngiltere’nin başşehri Londra’da yapılacak olan Dünya Kupası için nefeslerini tutmuş bekliyordu. Ve bu bekleyiş esnasında kimsenin aklına gelmeyecek bir şey oldu: Kupa çalındı! Hem de sinemalarda bile göremeyeceğiniz kadar gizemli bir soygunla…
Modern futbolun beşiği sayılan İngiltere, o güne kadar Dünya Kupası’nı müzesine götürmeyi başaramamıştı. 54 milyon insan tek yürek olmuş, iç saha avantajını elinde tutan kadronun bu şanssızlığını kırması için dua ediyordu.
Sözün kısası, turnuvanın açılış maçına dört ay vardı ve bütün ülke Dünya Kupası’ndan bahsediyordu.
O günlerde Londra’nın kalbindeki aktiflik alanlarından biri olan Central Hall Westminster’da bir pul standı açıldı. Kamuoyundaki heyecanı fırsat bilen organizatörler, Dünya Kupası’nı Central Hall’a getirtip standın bir modülü olarak ziyarete sunmaya karar verdi.
Dünya Kupası tertibini başlatan kişi olan FIFA Lideri Jules Rimet’nin ismini taşıyan kupa göz alıcıydı. Asıl ismi “Zafer” olan ve 1929 yılında heykeltıraş Abel Lafleur tarafından tasarlanan kupa, altın kaplamalı gümüşten yapılmış ve lapis lazuli taşlarla bezenmişti. Ayakta duran bayan figürü, Antik Yunan’da zafer tanrıçası olan Nike’yi yansıtıyordu.
“Soccernomics”in muharrirlerinden futbol uzmanı Simon Kuper’ın deyişiyle kupa, “hem bir sanat yapıtı hem de çok büyük tarihi ehemmiyeti olan bir nesne” idi.
Jules Rimet, Dünya Kupası’nın başladığı 1930’dan 1970’e kadar kullanıldı. 1974’ten günümüze ise hepimizin bildiği kupa kullanılıyor. 20 milyon dolar paha biçilen Dünya Kupası, bilinen en değerli spor ödüllerinden biri. Şu anki kupa 18 ayar altından, tabanı ise malakitten yapılma. 36,8 santimetre uzunluğundaki kupanın tartısı 6,1 kilogram. İtalya’da Stabilimento Artistico Bertoni şirketi tarafından tasarlanıp üretilen kupada iki insan figürü gezegenimizi taşırken sembolize ediliyor.
KUPA KAŞLA GÖZ ORTASINDA ÇALINDI
Kupa stant ziyaretçilerini büyülemeye hazırlanırken bir anda ortadan kayboldu. Standın açılışına yalnızca bir gün vardı. Central Hall’un güvenlik vazifelileri kupanın başına ne gelmiş olabileceğine dair varsayımda bile bulunamıyordu. Bir misyonlu basına yaptığı açıklamada, “Hiçbir güvenlik zafiyetimiz yoktu, kupa çalındı” diyordu.
Tahmin edilebileceği üzere, haber süratle yayıldı ve İngiltere milletlerarası kamuoyunun alay konusu oldu. O güne kadar Dünya Kupası’nı iki defa kazanmış olan Brezilya’nın futbol federasyonundan bir yetkili, Brezilyalı çetelerin futbola taptığını belirterek olayı, “Brezilya’da asla yaşanmayacak bir kutsal hırsızlığı” diye nitelendirmişti.
Scotland Yard, soygunla ilgili olarak en yeterli dedektiflerini görevlendirdi. Stratejileri kupayı geri almak üzerineydi. Kurum yetkililerinden birinin yaptığı açıklamada, “Eh, umut ediyoruz. Ya geri getirilecek ya da biz nerede olduğunu bulacağız” deniyordu.
Doğrusunu söylemek gerekirse, polislerin elinde çok fazla ipucu yoktu. Tek bilinen, kupanın yokluğu fark edilmeden birkaç dakika evvel “şüpheli görünen bir adamın” binadan çıktığına dair görgü şahidi sözleriydi. Adam “30’larının başlarında, orta uzunluklu, ince dudaklı, yağlı siyah saçları olan ve muhtemelen yüzünde bir yara izi bulunan” biri olarak tanımlanıyordu.
Joe Mears
FEDERASYON LİDERİNDEN FİDYE İSTEDİLER
Tarihçi Martin Atherton’ın aktardığına nazaran, 21 Mart günü İngiltere’nin futbol federasyonu olan Football Association’ın (FA) lideri Joe Mears’ın kapısına bir paket bırakıldı. Paketin içinde kupanın en doruğundaki çıkarılabilir modül ile bir fidye notu bulunuyordu.
Notu gönderen kişi, kendini “Jackson” diye tanıtıyor 15 bin sterlin istiyordu. Jackson, Mears’a “Polisi bu işe karıştırırsan ya da gazetecilere konuşursan kupayı eritirim” diye sağlam bir tehdit savurmayı da ihmal etmiyordu.
Mears, Jackson’ı arayıp değiş tokuşu planladı. Fakat tıpkı vakitte Scotland Yard’a da haber verdi. Polis bir valizi uydurma sterlinlerle doldurup Mears’a eşlik etmesi için sivil giysili dedektifler görevlendirdi.
Ancak son dakikada Mears bir anjin krizi geçirdiği için yataktan çıkamadı. Jackson’a buluşma yerine kendisinin yerine asistanı McPhee’nin geleceğini bilirdi. Jackson da bu teklifi kabul etti. Fakat bilmediği bir şey vardı: McPhee aslında bir polisti.
KOVALAMACANIN SONUNDA “JACKSON” YAKALANDI
Jackson değiş tokuş için planlanan noktaya tek başına gitti. Fakat olay yerinde görülen adama hiç benzemiyordu. McPhee valizi açıp gerçek üzere görünen paraları Jackson’a gösterdi.
Ne var ki Jackson kupayı yanında getirmemişti. McPhee’ye, “Bana güvenmek zorundasın. Birlikte 10 dakika uzaktaki bir yere gideceğiz ve ben kupayı oradan alacağım” dedi.
McPhee’nin arabasıyla yola çıktılar. Direksiyonda polis oturuyordu. Yolun bir noktasında Jackson dikiz aynasından baktığında kendilerini takip eden tuhaf görünüşlü eski bir kamyonet olduğunu gördü.
Peşlerindekilerin polis olduğundan şüphelenen Jackson kendini arabadan dışarı attı. Heyecanlı bir kovalamacanın akabinde McPhee, Jackson’ı yakaladı ve gözaltına aldı.
Jackson’ın gerçek ismi Edward Betchley’di. Sabıka kaydında küçük hırsızlıklar bulunan Betchley saf olduğunu söylüyordu. “Kupayı ben çalmadım” diyor, Pole (“Polonyalı”) isimli birinin kendisinden aracı olmasını istediğini ve karşılığında 500 sterlin teklif ettiğini söylüyordu.
Scotland Yard çaresizdi. Kupanın asla bulunamayacağından kaygı eden FA ise saklı kapalı bir kopyasını yaptırmıştı.
“TURŞU” FUTBOL DÜNYASININ KAHRAMANI OLDU
27 Mart günü David Corbett isimli bir adam, Pickles (“turşu”) isimli köpeğini Londra’nın güneyinde yürüyüşe çıkarmıştı.
Pickles ağaçlık alanda oyun oynarken Corbett, bir yerde bir paket olduğunu fark etti. Eğilip baktığında gözlerine inanamadı; yerde gazeteye sarılı halde Dünya Kupası yatıyordu.
Corbett çabucak polise haber verdi. Kupayı teslim alan FA yetkilileri, heykelciği kilit altında saklama kelamı verirken Pickles da milletlerarası bir üne kavuştu.
İngiltere, bu berbat başlangıcın akabinde süratle toparlandı ve turnuvada şampiyonluğa ulaştı. (Kupa tarihinde bugüne kadarki tek İngiltere şampiyonluğuydu bu.) Final maçının akabinde Kraliçe Elizbeth, kupayı İngiltere Ulusal Kadrosu’nun kaptanı Bobby Moore’a uzattı.
51 YIL SONRA GELEN İPUCU
Asıl değişik olan hırsızlığı gerçekleştiren kişinin her şeye karşın bulunamamış olmasıydı. “Kupayı kim çaldı?” sorusunun yanıtı uzun yıllar verilemedi. Ta ki tanınmış bir gazeteciye dikkat alımlı bir ipucu ulaşana kadar.
İngiltere’nin tabloid gazetelerinden Mirror’ın hata editörü Tom Pettifor’du bu gazeteci. Pettifor, “2017 yılında bir gün, kaynaklarımdan biri bana Dünya Kupası’nı kimin çaldığını bildiğini söyledi” dedi.
Kaynağın verdiği iki kıymetli ipucu vardı. Birincisi cürümlünün ismi “Sidney Kew”du, ikincisi de Güney Londra’nın “Walworth Yolu bölgesi”nde yaşıyordu. Pettifor bu bölgenin o yıllarda tam bir cürüm batağı olduğunu biliyordu.
Pettifor, Kew’u bulmak için işe koyuldu. 1966 yılına ilişkin polis evraklarını inceleyip, Betchley’nin gözaltına alındığı yerin Walworth bölgesine çok yakın olduğunu fark edince kaynağının verdiği ipuçlarının kendisini bir yere ulaştırabileceğini düşündü.
Pettifor, araştırmasının detaylarını “Stealing Victory” (Zaferi Çalmak) isimlı podcast’te ve geçtiğiimz günlerde Channel 4 kanalında yayına giren “1966: Who Stole the World Cup?” (1966: Dünya Kupası’nı Kim Çaldı?) isimli belgeselde anlattı.
MEĞER AİLESİ HER ŞEYİ BİLİYORMUŞ
Nihayetinde Pettifor, Sidney Kew diye bahsedilen kişinin Sidney Cugullere olduğunu keşfetti. Öğrendiğine nazaran, Cugullere, Londra’da büyümüş ve çocukluğunda oldukça zorluklar çekmişti. Sonraki yıllarda çeşitli soygunlara karışmış ve yetişkinlik hayatının kıymetli bir kısmını mahpusta geçirmişti. Üstelik Cugullere’in tipi, görgü şahitlerinin Central Hall’dan çıkarken gördüklerini söyledikleri kişinin eşkaline de uyuyordu.
Bu noktada Pettifor, Cugullere’in yeğeni Gary’e ulaştı ve iki şey öğrendi. Birincisi Gary, amcasının Dünya Kupası’nı çaldığını doğruladı. İkincisi de Cugullere’in birkaç yıl evvel hayatını kaybettiğini söyledi. O kadar ki cenazesinde çelenkler Dünya Kupası’na benzeyecek formda tasarlanmıştı. Bir öbür deyişle bütün dünya “Kupayı kim çaldı?” diye merak içindeyken Cugullere’in ailesi ve dostları her şeyden haberdardı.
KUPAYI ÇALDI ANCAK MÜŞTERİ BULAMADI
Pettifor değişik bir gerçeği daha keşfetti. Cugullere’in Central Hall’a giderken asıl emeli kupayı çalmak değildi. Sergilenecek olan pulları görmek ve bir hırsızlık planı yapmak için yola çıkmıştı aslında. Pettifor, “60’lı yıllarda pul hırsızlıkları çok büyük olaydı” diye konuştu.
Sergi o gün kapalıydı fakat Cugullere içeri girmenin bir yolunu bulmuştu. Kupayı “tek başına” gördüğünde, pul yerine heykelciği çalmanın daha kolay olacağını fark etmişti. Kupayı müdafaası gereken güvenlik vazifelileri bir kenarda oturmuş çay içiyordu. Cugullere kupayı alıp ceketinin altına sakladı ve dışarı çıktı.
Ancak asıl zorluk o noktada başlıyordu. Pettifor bu durumu şöyle açıkladı: “Hırsızlar olağanda satacak birini bulmadan hiçbir şeyi çalmadıklarını söylerler.” Ancak Cugullere heykele bir alıcı bulamamıştı. FA’e şantaj yapma teşebbüsü de felaketle sonuçlanmıştı. Arkadaşı Betchley, yakalanmış ve hakkında hırsızlık ve para sızdırma suçlamalarıyla iddianame oluşturulmuştu. Pettifor, o vakitler bu kabahatlerin ömür uzunluğu mahpusla cezalandırılacak kadar ağır kabul edildiğini söyledi.
Ancak Betchley yalnızca iki yıl mahpus yattı ve bu durum Cugullere’in polisle bir mutabakat yapmış olabileceği tezlerine neden oldu. Her ne yaşandıysa, birkaç gün sonra Pickles, kupayı parkta buldu.
KUPA 1983’TE BİR KERE DAHA ÇALINDI
Ne var ki öykü burada bitmedi. Kupa, 1983 yılında bir defa daha çalındı. Bu sefer olay yeri Brezilya’ydı. Görünen o ki Brezilyalı hırsızlar bile kupanın ışıltısına dayanamamıştı.
“Seleçao”, 1970 yılında Dünya Kupası’nı üçüncü sefer kazanınca, ülkeye Futbol Konfederasyonu’nun müzesinde saklanmak üzere kalıcı bir heykelcik armağan edilmişti. Hırsızların çaldığı da bu kupaydı.
Portekizce “seçilmişler” manasına gelen “seleçao” Brezilya Ulusal Grubu’nu tabir etmek için kullanılıyor. Brezilya bugüne kadar katıldığı 20 Dünya Kupası’nda 5 kere (2002, 1994, 1970, 1962, 1958) şampiyonluğa ulaşarak epey büyük bir muvaffakiyete imza attı.
Soygunun akabinde Brezilya polisi hırsızların kupayı eritip külçelere çevirdiği sonucuna vardı. Fakat vaktinde Financial Times gazetesi ismine olayı takip etmiş olan Kuper, altın kaplama bir kupayı eritmenin pek de manalı olmayacağını vurgulayarak, “Kupanın kıymeti metalinden değil kıymetinden geliyor” dedi.
Çalınan kupanın 1980’li yıllarda bir “dolandırıcı koleksiyoncuya” satıldığını düşündüğünü de belirten Kuper, “Bence Jules Rimet’nin birilerinin dolabında olması çok mümkün. O kişi kupayı yasa dışı yollardan elde ettiği için bu gerçeği açıklamıyor” diye konuştu.
Bu yıl Katar’ın mesken sahipliğinde düzenlenen Dünya Kupası’nın geçtiğimiz hafta sonu başlaması ve İngiltere’nin 56 yıl sonra yine şampiyonluğun favorilerinden biri olarak görülmesi, ülke basınında 1966’nın anılarının yine gündeme taşınmasına neden oldu. Geçtiğimiz günlerde The Sun gazetesinde yayımlanan bir haberde de Dünya Kupası hırsızlığının art planına odaklanılıyordu. Gazeteye nazaran, soygunun bir numaralı şüphelileri Hatton Garden soygununda da hissesi olan pırlanta satıcısı Gerald Sattin ve Bernard “The Pole” Makowski’ydi. Dahası şu an ölmüş olan Sattin ve Makowski, periyodun İngiltere Başbakanı Harold Wilson’ın müdahalesi sonucu yargılanmaktan kurtulmuştu. Tarihi evraklara nazaran, Sattin de Makowski de Betchley’yi kirli işlerinden tanıyordu. Yeniden tıpkı dokümanlara nazaran, bir görgü şahidi o sırada 34 yaşında olan Sattin’i Central Hall’daki bir sergiyi gezerken görmüştü. Haberde dikkat çekilen bir öbür ayrıntı da Pickles kupayı bulmadan birkaç gün evvel Başbakanlık yetkililerinin kupanın iadesi için bir mutabakat yapmış olmasıydı. Bu sayede Betchley yalnızca 2 yılla kurtuldu, Sattin ve Makowski gözaltına bile alınmadı. The Sun, Başbakan’ın özel kalemi Michael Halls’un, baş savcılıkla temas kurup kupanın iadesi için teşebbüslerde bulunduğunu yazdı. Çünkü genel seçimler yaklaşıyordu ve Wilson kupayı bulmanın tekrar seçilme yolunda değerli bir adım olabileceğini düşünüyordu.
The Washington Post’un “When the World Cup trophy was stolen — and found by a dog named Pickles” ve The Sun’ın “Underworld crooks who stole the 1966 World Cup finally unmasked – but did Britain’s most powerful men let them off?” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.