1509 İstanbul, 1999 Gölcük, 2023 Kahramanmaraş! Türkiye’de 7 Üstü Büyüklükte Meydana Gelen Depremler Nelerdir?

Karadeniz bölgesinin tarih boyunca yaşadığı en şiddetli sarsıntı Kuzey Anadolu fayını kırarak pek çok yerleşimi harap eden ve binlerce insanın vefatına yol açan 17 Ağustos 1668 Kuzey Anadolu sarsıntısıdır. Zelzelenin büyüklüğü 8.0 şiddetindedir ve merkes üssü Ladik Gölü’dür. Bölgedeki sismik hareketlenme haziran ayında Ankara’da başlamış ve temmuz ayında ağırlaşmıştır. 15 Ağustos’ta iki büyük sarsıntı sırasıyla Ankara ve Beypazarı’nı vurmuştur. Zelzele, Kuzey Anadolu Fayı’nı kırarak Tokat, Bolu, Kastamonu, Bursa, Ankara, Samsun, Erzincan ve Amasya’da pek çok yerleşim yerini yıkmıştır. Zelzelede 8 bin kişi ölmüş ve artçı sarsıntılar 6 ay devam etmiştir.

Kuzey Anadolu Fay çizgisi üzerinde bulunan Erzincan’da 27 Aralık 1939’da meydana gelen 7.8 büyüklüğündeki zelzele geniş bir alanda tesirli olmuştur. Ülkemizden en çok hasar bırakan bu zelzelede 32.968 insan hayatını kaybetmiş, 116.720 bina yıkılmıştır. Gece saat 2 sularında olan zelzelede kent enkaz yığını haline gelmiştir. Etraf vilayetleri de etkileyen zelzelenin bu kadar ölümcül olmasının öteki nedenleri mevsimin kış olması ve hava sıcaklığının -35 derecelerinde olmasıdır.

6 Şubat 2023’te 9 saat ortayla gerçekleşen ve merkez üsleri sırasıyla Gaziantep’in Şehitkamil ilçesi ve Kahramanmaraş’ın Ekinözü ilçesi olan zelzelenin büyüklüğü 7.7 ve 7.6’dır. Sarsıntı Türkiye ve Suriye’nin yanı sıra Lübnan, Kıbrıs ve Mısır’a kadar tesirli olmuştur. Sarsıntılar sonucunda Türkiye’de 35 bin, Suriye’de ise 5 binden fazla kişi ölmüş, 120 bin kişi yaralanmıştır. Bölgede yaşayan 13.5 milyon kişiyi etkileyen sarsıntıların akabinde 2.400’den fazla artçı sarsıntı meydana gelmiştir. 10 vilayette hasar bırakan zelzelede 13 bine yakın bina yıkılırken birçok tarihi bina da yıkılmıştır.

115 Antakya sarsıntısı milattan sonra 13 Aralık 115’te meydana geldi. İddiası büyüklüğü 7,5 olan sarsıntı Antakya ve etrafında büyük can ve mal kaybına neden oldu. Zelzele ayrıyeten bölgede tsunamiye de neden oldu. Antakya bölgesi, Afrika levhası ile Arap levhası ortasındaki üçlü kavşakta ve Doğu Anadolu Fayı’nın ucunda yer alır. Bölgede son 2 bin yılda pek çok büyük zelzele meydana gelmiştir. Müellif Cassius Dio, zelzelenin şiddetli bir gümbürtüyle başladığını ve derin şiddetli bir biçimde sallanmayla devam ettiğini muharrir. Sarsıntıda 260 bin insan hayatını kaybetmiştir. Sarsıntının akabinde birkaç gün artçı zelzeleler olmuş ve hayatta kalanların birden fazla açlıktan ölmüştür.

1976 Çaldıran-Muradiye sarsıntısı 24 Kasım’da saat 14:22’de meydana geldi. 7.5 büyüklüğündeki sarsıntının merkez üssü Van’ın Muradiye ilçesinin Çaldıran ovasıdır. Zelzelede bölgedeki binaların % 80’i yıkılmış, yaklaşık 5 bin kişi ölmüştür. Zelzelenin yanı sıra bölgede hava sıcaklığının -17 dereceye düşmesi yüzünden donarak ölenler oldu. Birçok kişi sarsıntıdan sonra evsiz kaldı. Deprem, daha evvel fark edilmemiş olan Çaldıran Fayı üzerindeki hareketten kaynaklanmıştır.

17 Ağustos 1999’da, Kocaeli ilinin Gölcük ilçesinde 7.4 büyüklüğünde meydana gelen sarsıntı 18 bin kişinin vefatına neden olmuştur. Gece 03.01’de olan ve 37 saniye süren zelzele, çağdaş Türkiye tarihinin en ölümcül doğal afetlerinden biri olarak hatırlanıyor. 1999 sarsıntısı, Kuzey Anadolu Fayı boyunca 1939’da başlayan ve 60 yıl boyunca doğudan batıya hakikat ilerleyen ve büyük zelzelelere neden olan sismik dizinin bir kesimidir. Depremin çok şiddetli hissedilmesine karşın hasarın birçoklarının nedeninin bölgede meydana gelen sıvılaşma olduğundan şüpheleniliyor.

1509 İstanbul sarsıntısı yahut tarihi olarak Kıyamet-i Sugra (Küçük Kıyamet Günü), 10 Eylül 1509’da Marmara Denizi’nde saat 22.00 sıralarında meydana geldi. Zelzelenin iddiası büyüklüğü 7.2’dir. Bu sarsıntısı bir tsunami ve kırk beş gün süren artçı sarsıntılar izledi. Sarsıntıda ölenlerin sayısının yaklaşık 13 bin olduğu varsayım ediliyor. Zelzelenin tesir alanı Çorlu’dan İzmit’e kadar uzanıyordu. Kentte 109 cami yıkılmış, Fatih Camii, Kız Kulesi, Anadolu Hisarı hasar almıştır.  Ayasofya Camii, bir minaresinin çökmesine karşın neredeyse ziyan görmeden ayakta kalmıştır.

1970 Gediz zelzelesi, 28 Mart’ta gece saat 23:02 civarında 7.2 büyüklüğünde meydana gelmiştir. Kütahya’nın bir ilçesi olan Gediz’de bu zelzele 1086 kişinin vefatına, 1260 kişinin yaralanmasına neden olmuş ve binlerce kişiyi evsiz bırakmıştır. Kentte zelzele yüzünden konutlardaki sobalar devrilmiş ve çıkan yangınlarda beşerler yanarak ölmüştür.

1999 Düzce zelzelesi 12 Kasım akşamı saat 18.57’de 7,2 büyüklüğünde meydana gelmiştir. Zelzelenin merkez üssü 1999 Gölcük sarsıntısının üssüne yaklaşık 100 km kadar yakınlıktaydı. Gölcük sarsıntısı üzere Düzce zelzelesi de her ikisi de doğrultu atımlı olan Kuzey Anadolu Fayı üzerinde olmuştur. Düzce ve etrafı, birkaç ay evvelki zelzeleden epeyce makûs etkilenmişti. Bu nedenle kasım sarsıntısı meydana geldiğinde birçok bina esasen zayıflamış durumdaydı. Düzce’de hayatını kaybedenlerin sayısı 478, Kaynaşlı ilçesinde 313, Bolu’da ise 48 kişiydi.

1943 Tosya-Ladik zelzelesi, 27 Kasım’da saat 01:20’de Kastamonu’nun Tosya yakınlarında meydana geldi. Sarsıntının büyüklüğü 7.2’ydi. Sarsıntı Trabzon, Isparta, Elazığ, Zonguldak ve Yozgat’a kadar hissedildi. Sarsıntı sonucunda 2.500’den fazla kişi öldü ve 5 bin kişi yaralandı. Sarsıntı, bulutlu ve yağmurlu bir gecede meydana geldi ve yaklaşık 4 dakika sürdü. Gök gürültüsü ve uğultu sesiyle uyanan sarsıntı merkezine yakın etraftakiler beşik üzere titrediklerini söylemiştir.

2011 Van zelzelesi 23 Ekim’de saat 13:41’de meydana geldi. 7.2 büyüklüğündeki sarsıntı Türkiye’nin doğusunun büyük kısmında şiddetli sarsıntıya neden oldu ve Güney Kafkasya ve Orta Doğu’da da hissedildi. Van yakınlarındaki bir kasaba olan Erciş şiddetli sarsıntıdan en çok etkilendi. Sırf kasabada en az 55 yıkılan bina, 45 vefat ve 156 yaralanma meydana geldi. Sarsıntıda 40.000 kadar insan evsiz kaldı. Son sayılar, can kaybının 604’ü aştığını ve etkilenen bölgelerde tahminen 2200 binanın hasar gördüğünü yahut yıkıldığını gösteriyor.

30 Ekim 2020’de Yunanistan’ın Sisam adasının yaklaşık 14 km kuzeydoğusunda meydana gelen zelzelenin büyüklüğü 7’dir. Sisam merkez üssüne yakın olmasına karşın en çok etkilenen bölge İzmir olmuştur. Sarsıntıda İzmir’de 117 kişi öldü, 1034 kişi de yaralandı. Samos sarsıntısı olarak da anılan sarsıntıdan evvel üç aylık bir müddet boyunca 39 öncü sarsıntı olmuştur. Zelzeleden sonra da 2800’den fazla artçı sarsıntı kaydedilmiştir.