Dünya iktisadında bu haftanın en değerli olayı, euro ile doların eşitlenmesi, yani paritenin 1’e inmesi… Bu, yalnızca Avrupa için değil bizim için de çok kıymetli bir gelişme. Bir sefer dolar ve euro, bizim de para birimimiz! Tasarruf yaparken TL’ye güvenmiyor, döviz yahut altın kullanıyoruz. Bankalardaki mevduatın büyük kısmı döviz cinsinden.
İkincisi, ihracat ve ithalat Türkiye iktisadında büyük bir yer tutuyor. Turizmi de bunun üzerine ekleyelim… İhracatçılar ve turizmciler gelirlerinin kıymetli kısmını euro olarak elde ediyorlar. Zira Türkiye’nin ihracatının yarıdan fazlası Avrupa ülkelerine gidiyor, turistler de Avrupa’dan geliyor. Buna karşılık ithalatta dolar kullanıyoruz.
Bunlara Türkiye dış borç ödemelerini dolarla yaptığı gerçeğini de ekleyelim…
Bu şartlarda eurodaki düşüşün Türkiye’yi de önemli biçimde etkilemesi kaçınılmaz.
2000’lerin başındaki kısa süreyi saymazsak euro bugüne kadar dolardan daima daha pahalı bir para ünitesiydi. Euro/dolar paritesinin 1.5’in üzerine çıktığı da oldu; bir yıl evvel ise 1.2’nin üzerindeydi. Bu yıl ise adeta çöktü. Pekala bu yıl ne oldu?
Birincisi, Avrupa’da savaş çıktı. 24 Şubat’ta başlayan Rusya-Ukrayna savaşı Avrupa coğrafyasında yaşanıyor. (Ukrayna’nın birtakım kentleri II. Dünya Savaşı’ndan evvel Polonya’ya aitti.) Ayrıyeten Avrupa güçte Rusya’ya bağımlı. Doğalgaz fiyatları spot piyasada son bir yılda yüzde 700’ün üzerinde arttı. Rusya’nın bu kış Avrupa’ya gazı kesmesi de olasılıklar dahilinde. Bu durumda başta Almanya, birçok ülkede endüstrinin duracağı iddia ediliyor.
Buna karşılık Amerika doğazgazda kendine kâfi. Ve savaş bölgesine coğrafik olarak çok uzak…
Rusya-Ukrayna savaşı Avrupa iktisadı üzerinde Demokles’in kılıcı üzere sallanırken Amerika’nın tınmaması, doların euro karşısında güçlenmesine neden oluyor. Savaş uzadıkça euronun zayıf kalacağını söylemek yanlış olmaz.
İkinci neden, iki merkez bankasının para siyasetleri ortasındaki fark. Pandemide hem Amerikan Merkez Bankası (FED) hem Avrupa Merkez Bankası (ECB), ekonomileri desteklemek için gevşek para siyaseti izlemiş, siyaset faizini çok düşük düzeylerde tutmuş, bankalar aracılığıyla ekonomilerine trilyonlarca dolar ve euro pompalamışlardı.
Sonuçta iktisat kitaplarında yazan yan tesir ortaya çıktı: Enflasyon. Tüketici enflasyonu şu anda hem Amerika hem Avrupa’da yüzde 8.6’da. Gözünüze çok yüksek görünmeyebilir ancak aslında bu, son 40 yılın en yüksek oranı.
FED enflasyonu bastırabilmek için geçen Mart’ta faiz artırımlarına başladı. Mart’ta 25, Nisan’da 50, Haziran’da 75 baz puanlık faiz artırımı yaptı. Bu ay 75 baz puanlık bir artırım daha yapacak. Sonbaharda da yüksek oranlı artırımlara devam edecek.
Buna karşılık Avrupa Merkez Bankası bugüne kadar faiz artırımı yapmadı. Bu ay bir tane yapması bekleniyor lakin onun artırım oranı FED’in artırım oranlarının çok altında, 25 baz puanda kalacak. FED mali sıkılaşmada gaza basarken ECB’nin ürkek davranması da doların euro karşısında paha kazanmasına neden oluyor.
Avrupa Merkez Bankası mali sıkılaşmada neden ürkek davranıyor? Zira İtalya, Portekiz, Yunanistan üzere Akdeniz ülkelerinin dağ üzere borcu var. Faizde artış, bu ülkelerin borçlanırken ödediği faizin yükselmesi demek. Yüksek faiz aslında ekonomileri sağlam olmayan bu ülkeleri sakinliğe, hatta ekonomik krize sürükleyebilir. Bu da Avrupa Birliği’nin dağılmasını getirir. Avrupa Merkez Bankası’nın eli kolu bu nedenle bağlı.
Bu şartlarda euronun dolar karşısında düştüğü yerden kalkması çok güç görünüyor.