Türkiye’de bayana karşı şiddetin önlemesi ismine imzalanan bir insan hakları sözleşmesi olan ‘İstanbul Sözleşmesi’ ya da tam ismiyle “Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Gayrete Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi“nden Türkiye, Mart 2021’den çekilme kararı aldı. Pekala, bu kadar çok tartışılan İstanbul Mukavelesi nedir? İşte akıllara gelen soruların yanıtı…
İSTANBUL MUKAVELESİ NEDİR?
İstanbul Sözleşmesi ya da tam ismiyle Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Gayrete Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi, Avrupa Kurulu tarafından hazırlanan, 45 ülke ve Avrupa Birliği tarafından imzalanan, bayana yönelik şiddet ve aile içi şiddeti tedbire ve bununla gayrette temel standartları ve devletlerin bu mevzudaki yükümlülüklerini belirleyen memleketler arası insan hakları mukavelesidir. Mukavele, Avrupa Kurulu tarafından desteklenmektedir ve taraf devletleri hukuksal olarak bağlar.
İSTANBUL MUKAVELESİ NE VAKİT İMZALANDI?
Sözleşmenin taslağı, 7 Nisan 2011‘de Strazburg’da Avrupa Kurulu Bakan Yardımcıları’nın 1111. toplantısında kabul edildi. Mukavele, İstanbul’da gerçekleşen Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin 11 Mayıs 2011 tarihindeki 121. toplantısında imzaya açıldı. Yani İstanbul Mukavelesi, direkt Türkiye’nin de kurucusu ve üyesi olduğu Avrupa Konseyi’ne ilişkin.
ADINI İMZALANDIĞI YERDEN, İSTANBUL’DAN ALDI
Türkiye, 11 Mayıs 2011’de mukaveleyi birinci imzalayan ve 24 Kasım 2011’de parlamentosunda onaylayan birinci ülke oldu.
Sözleşme, 11 Mayıs 2011’de İstanbul’da imzaya açılmış olması nedeniyle kısaca “İstanbul Sözleşmesi” olarak bilinmektedir ve 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Sözleşmesinin imzalandığı devirde Avrupa Konseyi’nin periyot başkanlığını daTürkiye yürütüyordu.
MECLİSTE 246 KABUL OYU, 1 ÇEKİMSER OY
Türkiye İstanbul Mukavelesi’nin birinci imzacı devletlerinden olup 24 Kasım 2011’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 247 vekilden 246’sının kabul oyu, 1 vekilin çekimser oy vermesi ile mukaveleyi uygun bulan 6251 sayılı kanunu “onaylayarak”, parlamentosundan geçiren birinci ülke olmuştur.
İstanbul Mukavelesi’nin kabul edildiği gece tek çekimser oyu kullanan AKP Ardahan Milletvekili Orhan Atalay, sonraki sabah oyunu ‘Evet’ olarak değiştirmiştir.
AKP VE İSTANBUL SÖZLEŞMESİ
2015’te bir dergide Dünya Bayanlar Günü vesilesiyle bir başmakale yazan AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’nin kontrata “çekincesiz” imza koyduğunu, birçok ülkede “ekonomik kriz” nedeniyle çıkmayan ahenk maddelerinin Türkiye’de 6284 sayılı muhafaza kanunu ile çıkarıldığını belirtti. Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanı Fatma Şahin ise mukaveleye taraf olunması hakkında “önemli bir iradedir, gereğini yapmak da hepimizin görevidir” açıklamasında bulundu.
İSTANBUL MUKAVELESİ’NDE NASIL ÇIKILDI?
Şubat 2020’de Türkiye’de, AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Sözleşme’nin gözden geçirileceği gündeme getirildi. Tıpkı devirde ve sonraki süreçte kimi muhafazakâr yayın organlarında ve dini cemaatlerde Mukavelenin “Türk aile yapısını bozduğu“, “eşcinselliğe yasal taban hazırladığı” istikametinde propagandalar yayılmaya başladı.
20 Mart 2021 tarihinde Resmî Gazete‘de bir gecede yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile AİHM kurallarını temel alan bir insan hakları kontratı olan İstanbul Sözleşmesi’ninTürkiye bakımından feshedilmesine karar verildi. Türkiye tarafından Avrupa Kurulu Genel Sekreterliği’ne 22 Mart 2021 tarihinde fesih bildirimi ulaşmış ve Genel Sekreterlik bu feshin 1 Temmuz 2021 tarihinde yürürlüğe gireceğini duyurmuştur.
Geri çekilme kararı, Türkiye’deki muhalefet partiler, yabancı devlet başkanları, Avrupa Kurulu, STK’lar ve toplumsal medyada da dahil olmak üzere hem yurt içinde hem de yurt dışında pek çok kesim tarafından eleştirildi.
Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı 21 Mart 2021 tarihinde yaptığı resmi açıklamada çekilmenin mukavelenin 80. unsuruna uygun olarak yapıldığını söyledi. Mukaveleden çekilme nedenini de ”İstanbul Kontratı, Türkiye’nin toplumsal ve ailevi kıymetleriyle bağdaşmayan eşcinselliği olağanlaştırmaya çalışan bir kesim tarafından manipüle edilmiştir,” denilerek, alınan kararın münasebeti buna dayandırıldı.
SÖZLEŞMEYE NEDEN KARŞI ÇIKILIYOR?
Türkiye’de İstanbul Sözleşmesi’ne yönelik tartışmalar ve itirazlar 2019’dan itibaren iki temel durum üzerine ağırlaştı:
- Toplumsal cinsiyet eşitliğini düzenleyen 3. ve 4. unsurların, eşcinsel birliktelikleri yasal teminat altına aldığını ve bu durumun toplum yapısına ziyan verdiği,
- Kadının beyanı temel alınarak erkekler için verilen meskenden uzaklaştırma kararının aileleri yıktığı. Taraflar ortasında, şiddete ait arabuluculuk ve uzlaştırma süreçlerinin yasaklanmasını öne süren 48. unsura ait itirazlar üzere propagandalar kelam konusu.
İSTANBUL MUKAVELESİ NE SAĞLAR?
İstanbul Sözleşmesi, bayana yönelik şiddetin önlenmesi ve bununla birlikte bayanın güçlendirilmesini sağlar. İstanbul Kontratı bu durumların önlenmesini sağlıyor. Bunun yanı sıra, aktif soruşturma yürütülmesi ve takviye, müdafaa düzenekleri sağlanması ve ikincil mağduriyetler oluşturulmaması bahislerinde devlete yol haritası çizer ve denetlenmesini sağlar.